Υπάρχει αντίπαλο δέος του Πούτιν στη Ρωσία;

Της Μαρίας Ελένης Σταχτής

Η άνοδος του Βλαντιμίρ Πούτιν στη ρωσική προεδρία είναι μια ιστορία ταχείας πολιτικής ανελιξης εντός της μετασοβιετικής δομής εξουσίας.  Ο Πούτιν ξεκίνησε την καριέρα του στη σοβιετική υπηρεσία πληροφοριών, την KGB, όπου υπηρέτησε για 16 χρόνια, με πιο αξιοσημειωτη την θητείας του στην Ανατολική Γερμανία. Η προϋπηρεσία του στην KGB του παρείχε πολύτιμες διασυνδέσεις και βαθια κατανόηση του σοβιετικού και μετασοβιετικού πολιτικού τοπίου. 

Στις αρχές της δεκαετίας του 1990, μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, ο Πούτιν μεταπήδησε στην πολιτική, ξεκινώντας από την πατρίδα του την Αγία Πετρούπολη. Έγινε σύμβουλος του δημάρχου Anatoly Sobchak, εργαζόμενος στις εξωτερικές οικονομικές σχέσεις και γρήγορα ανέβηκε στις πολιτικές βαθμίδες.  Το 1996, μετά την εκλογική ήττα του Σόμπτσακ, ο Πούτιν μετακόμισε στη Μόσχα και εντάχθηκε στην προεδρική διοίκηση υπό τον Μπόρις Γέλτσιν. Κατείχε διάφορες διοικητικές θέσεις, ανεβαίνοντας στην ιεραρχία και αποκτώντας ορατότητα στην πολιτική ελίτ. Μετα απο 2 μολις χρονια το  1998, ο Πούτιν διορίστηκε επικεφαλής της FSB (Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Ασφαλείας), διάδοχου της KGB, εδραιώνοντας τη θέση του στην κοινότητα εθνικής ασφάλειας και πληροφοριών.

 Τον Αύγουστο του 1999, ο Γέλτσιν διόρισε τον Πούτιν πρωθυπουργό. Την ιδια χρονια μετά από σειρά τρομοκρατικών επιθέσεων που αποδόθηκαν σε Τσετσενικούς ανεξαρτητους αγωνιστές ξεκιναει ο δευτερος Τσετσενικος πολεμος ο οποιος αναδεικνύει το πολιτικο προφιλ του νεου πρωθυπουργου. Η σκληρή του στάση στον πόλεμο της Τσετσενίας ενίσχυσε τη δημοτικότητά του και τον απεικόνισε ως αποφασιστικό ηγέτη.

  Στις 31 Δεκεμβρίου 1999, ο Μπόρις Γιέλτσιν παραιτήθηκε απροσδόκητα και ο Πούτιν, ως Πρωθυπουργός, έγινε αυτόματα Αναπληρωτής Πρόεδρος της Ρωσίας. Ο Πούτιν εξελέγη Πρόεδρος τον Μάρτιο του 2000, κερδίζοντας σημαντική πλειοψηφία. Από την πρώτη του εκλογή, ο Πούτιν έχει ουσιαστικά εδραιώνει την εξουσία του μέσω πολιτικών και οικονομικών μεταρρυθμίσεων, τον ελέγχο στα μέσα ενημέρωσης και την περιθωριοποίησης της πολιτικής αντιπολίτευσης. Υπηρέτησε συνεχώς ως Πρόεδρος ή Πρωθυπουργός εναλλαξ, ξεπερνώντας τα όρια της νομιμης θητείας μέσω συνταγματικών αλλαγών και μια σύντομη ανταλλαγή ρόλων με τον Ντμίτρι Μεντβέντεφ.

Ο Βλαντιμίρ Πούτιν έχει εδραιώσει την κυριαρχία του στη Ρωσία μέσω συγκεντρωτικού ελέγχου της εξουσιας με ενα στενο δικτυο ανθρωπων, καταστολής της αντιπολίτευσης, χειραγώγησης των μέσων ενημέρωσης και στρατηγικής χρήσης των κρατικών πόρων.

Οι προσωπικές σχέσεις του Βλαντιμίρ Πούτιν, συμπεριλαμβανομένων εκείνων από τον κύκλους του στο τζούντο, έχουν επηρεάσει σημαντικά το πολιτικό και επιχειρηματικό τοπίο στη Ρωσία. Αυτή η πρακτική ήταν μέρος ενός ευρύτερου προτύπου διακυβερνησης όπου οι διαπροσωπικές σχέσεις συχνά υπερισχύουν των τυπικών προσόντων στην κατανομή σημαντικών ρόλων στο ρωσικό κράτος και την οικονομία. Οι συναθλητες του στην ομαδα τζουντο του Πούτιν παρεχουν ένα δίκτυο πιστών συμμάχων που έχουν καταλαβει θέσεις επιρροής στους ρωσικούς κυβερνητικούς και επιχειρηματικούς τομείς. Φιγούρες όπως οι αδερφοί Rotenberg, που προπονήθηκαν στο τζούντο με τον Πούτιν, έχουν συγκεντρώσει σημαντικό πλούτο και δύναμη, που συχνά αποδίδεται στη στενή προσωπική τους σχέση μαζί του.

Η ρωσική αντιπολίτευση περιλαμβάνει μια ευρεία και ποικιλόμορφη ομάδα ατόμων και οργανισμών που αντιτίθενται στο τρέχον πολιτικό καθεστώς Πούτιν. Περιλαμβάνει πολιτικά κόμματα, μη κυβερνητικές οργανώσεις, ακτιβιστές και δημόσια πρόσωπα που επικρίνουν τις πολιτικές, τις πρακτικές και τη γενικότερη κατεύθυνση της ηγεσίας της χώρας. Ο όρος “διαφωνούντες” χρησιμοποιείται συχνά για να περιγράψει εκείνους που όχι μόνο αντιτίθενται στην κυβέρνηση αλλά επίσης ενεργά αντιστέκονται και επικρίνουν το σύστημα.

Κεντρικές φυσιογνωμίες στη ρωσική αντιπολίτευση, όπως ο Μιχαήλ Χοντορκόφσκι, πρώην μεγιστάνας του πετρελαίου που μετατράπηκε σε πολιτικό ακτιβιστή· ο Γκάρι Κασπάροφ, παγκόσμιος πρωταθλητής σκακιού και πολιτικός ακτιβιστής· και ο Αλέξει Ναβάλνι, δικηγόρος και ακτιβιστής, έχουν γίνει διεθνώς αναγνωρισμένα σύμβολα αντίστασης ενάντια στην κυβέρνηση του Πούτιν. Το Αντιδιαφθορικό Ίδρυμα (FBK) του Ναβάλνι είναι ιδιαίτερα δραστήριο. Οι πρώην βουλευτές Γκεννάδιος και Δημήτριος Γκουντκόφ είναι επίσης γνωστοί για την έντονη κριτική τους στην κυβέρνηση.

Η αντιπολίτευση στη Ρωσία αντιμετωπίζει σοβαρές προκλήσεις. Πρόσωπα όπως ο Αλεξέι Ναβάλνι, ο οποίος έχει οργανώσει μαζικές διαδηλώσεις και έχει ασκήσει ανοιχτα κριτική στην κυβέρνηση για διαφθορά, είναι κεντρικές φιγούρες στην προσπάθεια για πολιτική αλλαγή. Ο πρώην μεγιστάνας του πετρελαίου και επικεφαλής της Yukos, Μιχαήλ Χοντορκόφσκι καταδικάστηκε σε φυλάκιση μετά από μια δίκη που πολλοί θεωρούν ότι είχε πολιτικά κίνητρα. Αφού απελευθερώθηκε, έγινε ένας από τους πλέον ενεργούς εξόριστους αντιφρονούντες, διατηρώντας μια στάση ενεργού αντίστασης ενάντια στην κυβέρνηση Πούτιν.

Αλλα και το Ουκρανικο ζητημα εχει φερει τριβες και εχει προκαλεσει φωνες αντιδρασης στους χειρισμους Πουτιν.  Ο πρώην αντιπρόεδρος της κυβέρνησης τη δεκαετία του 1990, Μπορις Νεμτσόφ έγινε ηγέτης της αντιπολίτευσης και ένθερμος επικριτής του Πούτιν, καταδικάζοντας ηδη απο το 2014 την στάση της Ρωσίας απέναντι στην Ουκρανία. Η δολοφονία του Νεμτσόφ το 2015, κοντά στο Κρεμλίνο, συγκλόνισε πολλούς και υπογραμμισε τον κινδύνο που αντιμετωπίζουν οι αντίπαλοι του Πούτιν.

Οι εξελιξεισ στην Ουκρανια και ο πολεμος που ακολουθησε τα τελευταία χρόνια ανέδειξαν αλλο ενα αμφιλεγομενο προσωπο που ειχε τραγικο τελος. Ο Γιεβγκένι Πριγκόζιν, που συχνά αναφέρεται ως «σεφ του Πούτιν» λόγω της συνεργασιας τους σε επιχείρηση εστίασης , χρησιμοποίησε τη σχέση του με τον Πούτιν για να επεκτείνει την επιχειρηματική του δραση. Οι δραστηριότητες του Πριγκόζιν επεκτάθηκαν σε τομείς σημαντικού ενδιαφέροντος για το ρωσικό κράτος, συμπεριλαμβανομένου του ρόλου του στον όμιλο Wagner, μια ιδιωτική στρατιωτική εταιρεία. Η Ομάδα Wagner, υπό την ηγεσία του Πριγκόζιν, και ενω ειχε αποσυρθει απο το μετωπο της Ουκρανιας στις 23 Ιουνίου 2023 κινηθηκε (επιθετικα?) προς την Μοσχα υποκινοντας μια αξιοσημείωτη εξέγερση, αποκαλύπτοντας αυξανόμενες εντάσεις με το ρωσικό Υπουργείο Άμυνας και το Κρεμλινο.Ο θάνατος του Yevgeny Prigozhin επιβεβαιώθηκε μετά από αεροπορικό δυστύχημα στις 27 Αυγούστου 2023 λιγους μηνες αργοτερα. Οι ρωσικές αρχές χρησιμοποίησαν γενετικο τεστ για να επιβεβαιώσουν την ταυτότητά του.

Το 2020, το Σύνταγμα της Ρωσίας υπέστη σημαντικές τροποποιήσεις μέσω ενός δημοψηφίσματος. Μία από τις κύριες αλλαγές ήταν η αύξηση της διάρκειας της προεδρικής θητείας από τέσσερα σε έξι χρόνια. Επιπλέον, μια άλλη σημαντική τροποποίηση που ενσωματώθηκε στο Σύνταγμα επέτρεψε στον Πρόεδρο Βλαντίμιρ Πούτιν, καθώς και στον προκάτοχό του Δημήτρη Μεντβέντεφ, να «μηδενίσουν» τις προηγούμενες θητείες τους και να επιτραπεί η επανεκλογή τους για δύο ακόμη θητείες. Αυτό άνοιξε τον δρόμο για τον Πούτιν να παραμείνει στην εξουσία έως το 2036, εφόσον εκλεγεί σε δύο ακόμη εκλογικούς κύκλους.

Η αντιπολίτευση στη Ρωσία αντιμετωπίζει πολλά εμπόδια, όπως περιορισμούς στην ελευθερία του λόγου, της συνέλευσης και των μέσων ενημέρωσης, καθώς και νομικά και πολιτικά εμπόδια που δυσχεραίνουν την ανταγωνιστική συμμετοχή στις εκλογές. Αυτά τα περιοριστικά μέτρα έχουν οδηγήσει σε περιθωριοποίηση της αντιπολίτευσης και σε αυξημένο έλεγχο της πολιτικής σκηνής από την κυβέρνηση και τα προσκείμενα στο Κρεμλίνο κόμματα. Αυτό, μαζί με την υψηλή δημοτικότητα του Πούτιν σε ορισμένα τμήματα της ρωσικής κοινωνίας, κάνει πολλούς να πιστεύουν ότι ο Πούτιν θα έχει σημαντικό πλεονέκτημα σε οποιεσδήποτε μελλοντικές εκλογές.